De reis van goud vanuit het diepste binnenste van onze planeet naar het aardoppervlak is een opmerkelijk verhaal vol kosmische kracht en aardse wonderen — en misschien is dat avontuur sneller ten einde dan we zouden verwachten. Eeuwenlang fascineert goud ons: niet alleen door zijn glans of waarde, maar ook vanwege zijn bijzondere, bijna buitenaardse oorsprong. Maar wat als ’t goud, waarop we bouwen en dromen, écht bijna op is? En wat als de weg die het goud aflegde naar onze bovenwereld nog vreemder is dan we dachten? Nieuw onderzoek ontrafelt het mysterieuze pad dat goud (en andere edelmetalen) helemaal vanuit de kern van de aarde naar boven dreef — en vertelt ons tegelijk iets over de ruige geschiedenis van onze planeet én de grenzen van onze voorraad.
Waar komt het goud op aarde eigenlijk écht vandaan?
Het is algemeen bekend: goud op aarde ontstond niet hier zelf, maar arriveerde na bizarre kosmische gebeurtenissen. Exploderende sterren (supernova’s), zeldzame hypernova’s of botsingen tussen neutronensterren leveren de brute kracht en energie om zware edelmetalen als goud, zilver en platina te smeden. Die metalen reisden als minuscuul stof miljarden jaren geleden door ruimte en zijn uiteindelijk op jonge aarde neergedwarreld.
Deze metalen zijn extreem zwaar. Bij het ontstaan van onze planeet zonken ze al snel diep weg in de richting van de kern — meer dan 3.000 kilometer onder je voeten. Het goud dat wij nu winnen? Dat kwam niet uit dat onbereikbare binnenste. Latere meteorieten en planetoïden brachten nog meer metaalrijk materiaal naar het aardoppervlak, dat gelukkig ‘bleef hangen’ in de bovenste aardmantel. Door langzame oprispingen en enorme geologische krachten schoof het goud heel langzaam naar boven — tot dichtbij het oppervlak, waar wij het nu vinden langs rivieren of diep in rotsformaties. bizar om over na te denken — ooit spoelde goud letterlijk met regen naar beneden, en nu graven we er alles voor over.
Nieuw bewijs: goud kan zelfs uit de aardkern omhoog komen
Kan goud zelfs nog dieper vandaan komen? Onderzoekers van de Carleton University (Canada) en de Universiteit van Göttingen (Duitsland) vonden sterke aanwijzingen dat delen van goud — en andere edelmetalen — daadwerkelijk vanuit de grens van kern en aardmantel naar boven stroomden. Hun aandacht ging naar de zogeheten ‘mantelpluimen’: gigantische pakketten opstijgende gesmolten steen, die hun oorsprong vinden op het grensvlak van de aardkern en -mantel.
Deze pluimen werken zowat als transportbanden: ze nemen niet alleen magma, maar ook metalen zoals goud én zeldzame isotopen — zoals ruthenium — mee naar boven. Denk aan plekken als Hawaii, Samoa of Tahiti; eilanden die ontstonden boven zo’n mantelpluim, ver van traditionele vulkaanregio’s. Toen wetenschappers basaltmonsters van de Hawaïaanse vulkanen onderzochten, vonden ze sporen van zwaar 100Ru-isotoop — wat volgens de onderzoekers alleen uit materiaal van de kern afkomstig kan zijn. Een revolutionaire ontdekking: mantelpluimen brengen soms rechtstreeks materiaal uit de kern naar het oppervlak — inclusief goud.
Dit werpt oud idee dat de kern van aarde compleet geïsoleerd is overboord. De beschikbaarheid van edelmetalen bij ons bovenin de aardkorst blijkt in beweging gebracht te worden door verrassend dynamische en krachtige interne processen die nog altijd doorgaan.
Blik vooruit: hebben we echt nog maar 15 jaar goud?
Toch is er iets om even stil van te worden: de hoeveelheid goud die wereldwijd nog economisch winbaar is, krimpt. Volgens experts (en ja, dat zijn niet alleen knappe koppen in universiteiten zoals in Delft) is er op dit moment zo’n 57.000 ton aan ‘bereikbaar’ goud over. Met ons huidig tempo? Goed voor ongeveer 15 jaar. Daarna wordt het vooral moeilijk — én duur om nieuw goud te delven.
Krijg soms flashbacks — jaren geleden stond ik zelf met een vergunning langs de Rijn bij Arnhem, op zoek naar sporen van Nederlands goud (ja, die zijn er écht). Soms vingen we na uren zoeken één fonkelend vlokje in onze pannen — klein, maar duizelingwekkend als je beseft hoe zo’n stukje goud via een keten van kosmische vuurkracht en miljoenen jaren aardse processen bij ons is beland. Even later sta je weer op Station Arnhem en heb je zand in je schoenen.
Belangrijk: de schaduwkant. Ongeveer 20% van het nieuwe goud wordt nog steeds gewonnen door kleinschalige, soms illegale mijnwerkers — vaak in landen waar armoede en milieuvervuiling hand in hand gaan. Dat legt een ethisch vraagstuk op tafel: hoe balanceer je de behoefte aan goud met duurzaamheid en rechtvaardigheid?
- Meer recyclen van oud elektronisch afval (Nederland telt miljoenen gebruikte telefoons!)
- Investeren in schonere mijnbouwtechnieken; in Finland of in Limburg zijn hier de eerste pilots
- Kritisch nadenken: Hebben we écht nieuw goud nodig of kunnen we slimmer omgaan met wat er is?
Wat denkt u? Is het tijd om onze afhankelijkheid van goud te heroverwegen — of zetten we alles op technologische innovatie?
Feitje om mee af te sluiten: Dat ringetje om je vinger was ooit misschien een stukje ster dat miljarden jaren terug uit elkaar spatte in een uithoek van de Melkweg. Sindsdien bewijst goud dat zelfs iets kleins een groot verhaal kan vertellen.
