Het klinkt bijna als iets uit een sciencefictionroman: zandkastelen – maar dan miljoenen kilometers verderop, zwevend in het heelal. Toch is dit precies wat astronomen aan de Universiteit van Leiden onlangs ontdekt hebben dankzij de blik van de James Webb-ruimtetelescoop. En geloof me, dit is belangrijker dan u misschien denkt.
Hoe ziet ‘ruimtezand’ er eigenlijk uit?
De term ruimtezand lijkt misschien een beetje speels, maar wetenschappers bedoelen hier uiterst kleine silicadeeltjes mee die zich vormen in de zogeheten protoplanetaire schijven rond jonge sterren. Dit zijn de échte bakermatten van planeten – vergelijk het gerust met ons favoriete Scheveningse zandstrand, maar dan op kosmische schaal.
Wat heeft de James Webb-telescoop nou precies gevonden?
Met zijn ultragevoelige infraroodogen zag de Webb-telescoop structuren die erg veel weghebben van – jawel – zandkastelen. Deze “bouwwerken” worden gevormd doordat stofdeeltjes zich samenklonteren, tot soms indrukwekkend grote structuren. Volgens hoofdonderzoeker dr. Marijke van der Zalm is dit een directe aanwijzing dat het proces waardoor planeten ontstaan – agglomeratie van stof tot uiteindelijk rotsen en eventueel een planeet – vroeger begint dan gedacht.
Waarom is dit belangrijk voor ons?
- Het onthult hoe planeten zoals onze aarde überhaupt konden ontstaan
- Het helpt inschatten waar buiten het zonnestelsel leven mogelijk kan zijn
- Het biedt nieuwe inzichten bij het zoeken naar bewoonbare exoplaneten
De resultaten zijn trouwens ook van belang voor onze eigen sterrenkundige instituten, zoals de SRON in Utrecht, die veel samenwerken aan Webb-data. In de woorden van mijn oud-docent: “hoe meer we begrijpen van de bouwstenen, hoe beter we de puzzel van het universum legden.”
Hoe werkt dat, zandkastelen bouwen in de ruimte?
Op aarde stapelt u wat nat zand op elkaar – in de ruimte is het proces natuurlijk nét even anders. Hier botsen piepkleine stofdeeltjes door zwaartekracht en elektrische lading tegen elkaar en vormen samen grotere klonten. Zo ontstaan er complexe patronen en zelfs vormpjes die verrassend veel lijken op zandkastelen, alleen dan in minuscuul kleine versie en zonder schopje uit de Blokker.
Wat ik zelf fascinerend vind: deze structuren zijn waarschijnlijk de eerste stap richting een nieuwe planeet. Met andere woorden – elke zandklont is potentieel het begin van een nieuwe wereld.
Wat betekent deze vondst voor de toekomst?
Met deze ontdekking staat de deur open voor nóg meer onderzoek. De hoop is nu dat we met de James Webb-telescoop én toekomstige telescopen als de Einstein Telescope in Limburg, nog duidelijker in kaart kunnen brengen waar en hoe planeten ontstaan. U hoeft dus geen telescoop te kopen — de komende jaren blijft ons boven de hoofden letterlijk en figuurlijk van alles boven het hoofd hangen.
Praktische tip: Zo volgt u zelf de nieuwste ontdekkingen
- Check geregeld de nieuwssectie van ruimtevaartorganisaties als ESA (met een stevige vestiging in Noordwijk)
- Volg Leidse astronomen op X of LinkedIn — vaak delen zij als eersten updates
- Breng ook vooral een keer een bezoekje aan Space Expo in Noordwijk voor live demonstraties
Laat u verrassen door wat kleine zandkorrels zoal kunnen aanrichten. Al is het miljoenen kilometers hiervandaan, de inzichten brengen ons elke dag wat dichter bij het grote mysterie van ons bestaan.
