Al meer dan tien jaar breken wetenschappers hun hoofd over mysterieuze signalen diep onder het ijs van Antarctica. Het begon allemaal met de zoektocht naar zogeheten neutrino’s — spookachtige deeltjes uit de ruimte — maar het eindigde met radiosignalen die bestaande natuurkundige wetten lijken uit te dagen.
Deze signalen werden voor het eerst opgevangen tijdens NASA’s ANITA-experiment, een ballon met hightech radio-antennes die tussen 2006 en 2016 rondzweefde boven de zuidpool. Het doel van ANITA was helder: neutrino’s vangen die dwars door alles heen reizen — bijna zonder ooit met materie te botsen. Maar onverwachts registreerde ANITA ook golven die uit een ándere richting kwamen dan gepland: recht omhoog uit het ijs, na een reis van duizenden kilometers dwars door de aarde. Volgens de bestaande fysica onmogelijk. U leest het goed — de standaardmodellen kloppen hier even niet.
Wat zijn neutrino’s (en waarom zijn ze zo bijzonder)?
Neutrino’s zijn piepkleine, haast massaloze deeltjes die met een snelheid rakelings langs alles racen: mensen, gebouwen, zelfs planeten zijn nauwelijks een obstakel. Toch weten ze, als ze per toeval met water of ijs botsen, eventjes op te lichten — precies waar ANITA en collega-experimenten als het beroemde IceCube-observatorium bij Amundsen-Scott zich op richten.
- Neutrino’s helpen kosmische mysteries onthullen: waar komen de extreem energierijke kosmische stralingen vandaan?
- Ze zijn lastig te detecteren — ze laten nauwelijks “sporen” na
- Een handjevol proeven draait inmiddels jaren op volle toeren op Antarctica en in Argentinië, waaronder de Pierre Auger Observatorium
Uit experiment na experiment blijkt: de signalen die ANITA opvangt, verschillen toch echt sterk van bekende neutrino’s. En dat roept nogal wat vragen op in de internationale wetenschapscommunity — ook bij studenten in Delft of Utrecht is dit hét gespreksthema in 2025, geloof me.
Waarom zijn deze radiosignalen zo vreemd?
Stel u voor: radiosignalen die vanuit een extreem scherpe hoek ín het ijs omhoog knallen, onder een hoek van bijna 30 graden — onmogelijk te verklaren met de huidige natuurkunde. Neutrino’s, hoe spookachtig ze ook mogen zijn, zouden door zoveel gesteente hun energie kwijt raken en dus niet meer detecteerbaar zijn. Hoe kan dit?
Onderzoekers van het Pierre Auger Observatorium in Argentinië en het IceCube-onderzoeksteam hebben, met meer dan tien jaar aan data-analyse, geen vergelijkbare signalen gevonden. En dat terwijl hun sensoren — denk aan duizenden lichtgevoelige bollen diep in het ijs — juist extra goed zijn in het vangen van zulke zeldzame verschijnselen.
Een populaire hypothese was dat het om zogeheten tau-neutrino’s ging. Die hebben een bijzondere eigenschap: ze kunnen zichzelf ‘hergeboren’ worden als ze vervallen, samen met een zware tau-lepton. Maar zelfs deze ingewikkelde scenario’s botsen alsnog met de gevonden hoeken en energieën.
De Nederlandse connectie: onderzoek in eigen land
Leuk weetje: het netwerkeffect is groot. Ingenieurs van Nikhef (Nationaal instituut voor subatomaire fysica) werken al jaren samen met internationale teams in onder meer Antarctica. Dus ook op borrels bij Starbucks op het Leidseplein — soms met een stroopwafel erbij — ontsnappen de bizarre ‘spooksignalen’ niet aan gespreksonderwerpen.
Wat nu? Innovatie in het polaire onderzoekslandschap
Om het mysterie te ontrafelen is het vizier nu gericht op nieuwe technologieën. Zo start aankomende winter de ballonnenmissie van PUEO (Payload for Ultra-High Energy Observations) — eigenlijk een soort opvolger van ANITA, maar dan tien keer gevoeliger. Het project hoopt binnen een maand in de barre omstandigheden van het Antarctisch plateau doorslaggevende aanwijzingen te vangen.
De hoop is dat PUEO signalen oppikt die het mysterie kunnen ontrafelen — bijvoorbeeld via verbeterde algoritmen, gevoeliger meetapparatuur en ijskoude nachtdiensten (met warme Chocomel op het menu, dat hoort erbij). En wie weet, misschien blijkt het straks toch een simpel natuurkundig effect dat we volledig over het hoofd zagen…
Wat betekent dit voor u?
- Nieuwe ontdekkingen kunnen ons beeld van het universum compleet veranderen — of op zijn minst de les geven dat we altijd moeten blijven toetsen en twijfelen.
- Het laat zien hoe belangrijk internationale samenwerking is, van Utrecht tot aan Buenos Aires en van Groningen tot Zuidpoolbasis Concordia.
- En wie weet levert dit ooit praktische toepassingen op — zoals betere medische beeldvorming of netwerkprotocollen gebaseerd op kosmische signalen!
Tot slot: de zoektocht naar “onmogelijke signalen” laat zien dat de wetenschap niet bang moet zijn voor een raadsel zonder pasklaar antwoord. Juist nieuwsgierigheid — en een tikkeltje koppigheid, typisch Nederlands trouwens — brengt ons beetje bij beetje dichter bij de echte waarheid. Bent u er klaar voor om dit mysterie te blijven volgen? Zet deze pagina bij uw favorieten — het avontuur is nog lang niet voorbij.
