De zwakke wetenschappelijke onderbouwing
Het probleem met het bewijs dat het sociale mediaverbod voor jongeren in Australië ondersteunt, is dat er nauwelijks meer wetenschappelijke gegevens beschikbaar zijn. Ondanks brede publieke discussie en talloze berichten over mogelijke negatieve effecten van sociale media, ontbreekt het aan robuuste onderzoeksresultaten. Veel mensen zijn zich bewust van de frustraties die gepaard gaan met deze platforms en kennen de controverse eromheen.
Sociale media bieden ongetwijfeld voordelen, maar worden ook vaak bekritiseerd wegens het leeg en verslavend karakter, en het ondermijnen van psychisch welzijn. Daarnaast is er maatschappelijke bezorgdheid over de inhoud, zoals seksuele uitbuiting en ongepaste content, met name voor kinderen.
De wereldwijde trends en de discussie
Rond de wereld ontstaat een zorgwekkende trend waarvan de oorzaak niet duidelijk is, behalve dat deze mogelijk te maken heeft met sociale media. Vooral de mentale gezondheid van tieners laat een achteruitgang zien, vooral bij jonge meisjes. In Australië is de score op een maat voor goede mentale gezondheid met 10% gedaald, terwijl ziekenhuisopnames door zelfbeschadiging met meer dan 40% zijn toegenomen.
Gelijkaardige patronen worden internationaal waargenomen. De prevalentie van depressieve symptomen bij adolescenten steeg wereldwijd van 24% in de periode 2001-2010 tot 37% in 2011-2020. De afname begon rond 2010, hetzelfde jaar waarin sociale media een algemeen verschijnsel werden.
Het ontbreken van correlatie tussen sociale media en gezondheid
Wanneer wetenschappers dit verband onderzoeken, blijkt dat de relatie tussen sociale media gebruik en negatieve gezondheidsuitkomsten uiterst zwak is. In 2024 analyseerde een onderzoeksgroep van de Universiteit van Cambridge 143 studies op zoek naar een verband tussen sociale media en psychische problemen zoals angst en depressie. Hoewel ze een correlatie vonden, was deze zeer beperkt, tussen 0,08 en 0,12.
Correlationele verbanden geven aan hoe sterk twee variabelen samenhangen, bijvoorbeeld de hoeveelheid alcohol die iemand drinkt en het alcoholgehalte in het bloed, wat zeer sterk correleert met een waarde rond 0,90. Bij lengte en gewicht is de correlatie ongeveer 0,75. De genoemde studie, die bijna 1,1 miljoen adolescenten omvatte, vond dat het verband tussen sociale media gebruik en psychische klachten zo laag was dat het nauwelijks relevant lijkt.
Onderzoek naar de invloed van sociale media
Meerdere onderzoeken bevestigen dat het verband erg zwak is. Zo bleek uit een studie die het gebruik van Facebook in 72 landen tussen 2008 en 2019 analyseerde dat er geen bewijs is dat de wereldwijde verspreiding van sociale media zorgde voor algemene psychische schade.
Er was wel enige impact op jongere groepen, maar deze was beperkt en de resultaten waren gemengd. Victoria Goodyear van de Universiteit van Birmingham zegt hierover dat het moeilijk is om op groepsniveau beslissingen te nemen omdat het bewijs voor schade niet eenduidig is, en de conclusies daarom niet doorslaggevend.
Het ontbreken van sluitend bewijs komt deels doordat de meeste data door de techbedrijven zelf wordt verzameld en niet altijd openbaar beschikbaar is. Een belangrijke bron van informatie zijn dagboeken van tieners over hun gebruik van sociale media en hun symptomen. Een betere meetmethode zou mogelijk een ander beeld kunnen geven.
De controverses en de meningen van voorstanders
Enkele onderzoekers blijven ervan overtuigd dat sociale media schadelijk zijn voor kinderen. Een van de voornaamste voorvechters is Jonathan Haidt, die met zijn boek The Anxious Generation vooral ouders aanspreekt die pleiten voor het verbieden van smartphones.
Victoria Goodyear stelt dat ze niet op dat boek wil reageren. Veel wetenschappers in het veld vinden dat Haidt te weinig bewijs levert voor zijn standpunt. Een review in het wetenschappelijke tijdschrift Nature omschrijft zijn werk als een talentvolle verhalenverteller, maar met een zoektocht naar bewijs. Voor onderzoekers is dat mogelijk een harde kritiek.
Wat zeggen kritieken over de negatieve effecten?
Sommige critici menen dat de echte oorzaak niet ligt bij sociale media, maar bij jongeren die met depressieve klachten zich anders gedragen op deze platforms. Het verbieden van sociale media wordt gezien als een ondoeltreffende aanpak, omdat het voordelen wegneemt zonder het onderliggende probleem op te lossen.
In plaats daarvan wordt gepleit voor een andere aanpak: meer aandacht voor hoe de samenleving jongeren behandelt en het bieden van plezier en vrijheid, zodat ze minder wordt aangetrokken tot schermen.
De beoordeling van de Way Forward-publicatie in Nature concludeert dat we een generatie in crisis hebben die behoefte heeft aan wetenschappelijk onderbouwde oplossingen. Helaas worden verhalen vaak verteld zonder solid onderzoek als basis.
