Inleiding en kernvraag
De details rondom de recente begroting zijn complex, maar de kern blijft eenvoudig: waarom heeft de overheid afgelopen week de belastingen verhoogd? De vraag rijst of de premier de publieke opinie nog steeds probeert te misleiden over de motieven achter die belastingverhoging.
Politieke context en uitspraken van de premier
De premier gaf tijdens een persconferentie vanmorgen een toelichting op de financiën, waarin hij stelde dat de belastingverhoging noodzakelijk was vanwege een tekort dat voortkwam uit recente prognoses. Volgens hem was er een afname van 16 miljard pond in de taxontvangen door een herziening van de economische vooruitzichten door het Office for Budget Responsibility (OBR).
In zijn woorden: “De uitkomst was dat er £16 miljard minder was dan verwacht, wat een moeilijk uitgangspunt is voor ieder budget.” Hij herhaalde die boodschap herhaaldelijk en benadrukte dat de OBR haar voorspellingen voor de economie had aangepast, wat de overheid in een financiële krapte dreef.
De fiscale regels en de begrotingsstatus
De regering hanteert een fiscale regel dat, binnen enkele jaren, de belastinginkomsten hoger moeten zijn dan de uitgaven nadat investeringen eruit zijn gehaald. Bij de vorige begroting was dat inderdaad het geval; er was een overschot, met name door een cyclicale verhoging van de belastingontvangsten. Dit overschot bedroeg 9,9 miljard pond, waarmee de fiscale regel werd gehaald.
Het is belangrijk op te merken dat een marge van ongeveer 10 miljard pond relatief klein is, afgezet tegen de fluctuaties die in een begroting kunnen optreden. Dit gaf de regering weinig speling, vooral omdat ze zag dat de rentelasten op de overheidsschuld toenamen, wat de druk op de begroting verhoogde en de aannemelijkheid deed toenemen dat er belastingverhogingen nodig zouden zijn.
De rol van productiviteitsmodellen en begrotingsprognoses
Daarnaast had de OBR, die verantwoordelijk is voor de officiële overheidsprognoses, ook de taak om de productiviteitssituatie te herzien. Die beoordeling wekte bij Downing Street bezorgdheid, omdat een lager groeitempo in de arbeidsproductiviteit het inkomen en dus de belastinginkomsten zou verminderen.
De voorlopige analyse wees uit dat de productiviteitsbeoordeling mogelijk de fiscale ruimte van de regering met tientallen miljarden pond zou verkleinen, waardoor de aanvankelijke overschotten van 9,9 miljard pond in gevaar kwamen te komen. Dat voedde het gerucht dat de overheid van plan was de belastingen te verhogen.
Uitkomsten van de productiviteitsreview en de werkelijke gevolgen
Toen het nieuws over de productiviteitsreview uiteindelijk bekend werd, bleek dat de negatieve impact op de overheidsfinanciën aanzienlijk minder groot was dan aanvankelijk was gevreesd. De schatting van de blijvende impact op de begroting bedroeg slechts 16 miljard pond.
Wat cruciaal is, is dat deze negatieve uitkomst werd gecompenseerd door andere factoren die het begrotingsbeeld verbeterden. Zo leidde een hogere looninflatie tot hogere belastinginkomsten en werden er verschillende positieve effecten genoteerd. In totaal kwam de uiteindelijke impact op de overheidsfinanciën uit op ongeveer 5 tot 6 miljard pond, een stuk minder dan de oorspronkelijk gevreesde 16 miljard.
De beslissing tot belastingverhoging
De vraag rijst dan waarom de regering toch tot belastingverhogingen overging. Anderzijds bleek dat de bestaande fiscale ruimte van 9,9 miljard pond ontoereikend was om de begrotingsregels te handhaven. Dit leidde tot een herziening van de plannen: de regering besloot haar ‘ruimte’ voor fiscale manoeuvres te verhogen van 9,9 miljard naar meer dan 20 miljard pond.
De daadwerkelijke beslissing kwam echter niet voort uit de prognoses, maar uit politieke keuzes. Zo besloot de regering haar welzijnsbeleid te herzien door onder andere de twee-kind-toeslagen te willen afschaffen en haar fiscale marge te vergroten, los van de prognoses van de OBR.
De rol van de premier en de interpretatie van de rapporten
Wat betreft de voorspellingen en rapportages van de OBR, concludeert men dat de premier vooral de cijfers uit het productieonderzoek benadrukte, terwijl hij de context en de volledige context van de prognoses niet volledig erkende. Het selectief citeren van de £16 miljard uit de productiviteitsreview zonder de volledige story te vertellen, lijkt misleidend.
De conclusie is dat de premier de rapportages vooral zo presenteerde dat ze de eigen politieke keuzes konden rechtvaardigen, in plaats van een volledige en genuanceerde achtergrond te bieden.
