Het dolkmes dat Toetanchamon meenam in zijn graf, is gesmeed uit ijzer afkomstig van een meteoriet en werd mogelijk geschonken als diplomatiek huwelijksgeschenk, ruim 3.300 jaar geleden.
Bijna een eeuw lang heeft de grafinhoud van Toetanchamon mensen wereldwijd gefascineerd. Toch is er tussen alle schatten uit zijn graf één object dat steeds weer nieuwsgierigheid wekt — een dolk met een lemmet dat niet van deze aarde komt. In 2015 publiceerden Daniela Comelli en haar team in Meteoritics and Planetary Science baanbrekend onderzoek: zij bewezen dat het mes was gemaakt uit meteorietijzer. In 2022 gingen Takafumi Matsui en collega’s van het Chiba Institute of Technology nog een stap verder met hun analyse. Niet alleen bevestigden zij opnieuw de buitenaardse herkomst — hun onderzoek onthulde zelfs hoe het mes werd gemaakt en waar het vandaan zou komen.
Door draagbare röntgenfluorescentiespectrometrie en elementanalyses ontdekten de onderzoekers een opvallend hoge concentratie nikkel en kobalt in het ijzer, onmiskenbare signalen van meteorische oorsprong. Ook vonden ze het karakteristieke Widmanstätten-patroon, een metaalstructuur die alleen voorkomt in octahedriet-meteorieten — dit lukt niet met technieken van hier. Zo is het dolkmes van Toetanchamon, heel letterlijk, gesmeed uit materiaal uit de kosmos.
IJzerbewerking — in een tijd dat Egypte ijzer niet eens kende
Deze vondst zet de gebruikelijke tijdlijnen van de Egyptische metaalbewerking op z’n kop. Het dolkmes dateert uit de 14e eeuw voor Christus — ver voordat ijzerbewerking volgens de standaardgeschiedenis in Egypte werd toegepast, dat gebeurde pas eeuwen later. Andere ijzeren objecten uit die tijd zijn vrij primitief, maar dit mes laat een opvallende techniek zien: perfect symmetrisch, glad gepolijst — vakmanschap dat men destijds in Egypte niet beheerste.
In Matsui’s onderzoek staat dat het lemmet werd gesmeed op temperaturen beneden de 950 °C zonder volledig smelten. Dat wijst op een bijzondere, half-koude smeedmethode die verraadt dat de maker zijn materialen écht kende. Steeds meer aanwijzingen suggereren dat het mes níet in Egypte, maar elders werd vervaardigd en als diplomatiek geschenk aan het hof werd overhandigd — waarschijnlijk bij een koninklijk huwelijk.
De enigmatische herkomst: een Mesopotamisch meesterstuk?
De vermoedens van een buitenlandse oorsprong worden ondersteund door diplomatieke correspondentie in de Amarna-brieven, geschreven in Akkadisch door vorsten van het oude Nabije Oosten. In één van deze brieven beschrijft de koning van Mitanni een gift aan farao Amenhotep III, de grootvader van Toetanchamon: een dolk met ijzeren lemmet, gouden heft en ingelegde lapis lazuli. Onderzoekers achten het zeer waarschijnlijk dat dit het mes is dat later in het graf van de jonge farao werd teruggevonden.
Ook de techniek van het handvat wijst daarop: bij analyse bleek dat het edelsteen-inlegsel was bevestigd met kalkgips — typisch voor Mitanni, terwijl in Egypte vooral gips uit sulfaat werd gebruikt. Alles wijst erop dat het dolkmes een lange reis maakte van Noord-Mesopotamië naar de Nijldelta, vastgelegd als waardevolle bruidsschat en eeuwenlang als familiestuk bewaard.
Een hemelse band met het goddelijke
Meteorietijzer was in de oudheid schaarser dan goud en omgeven door mystiek. De zeldzaamheid en de kosmische oorsprong schonken het bijna een goddelijke status. Voor de oude Egyptenaren, van wie het geloof insein verweven was met hemelgoden, betekende een ‘uit de hemel gevallen’ wapen macht én spirituele bescherming. Niet voor niets zijn in Toetanchamons graf nóg bijzondere materialen gevonden, zoals een hanger van geel silicaatglas uit de Libische woestijn, gevormd door een inslag van een meteoriet — zand letterlijk omgesmolten door een val uit de ruimte.
Deze symboliek ging veel verder dan uiterlijk vertoon. In een tijd waarin Egypte ijzer niet kende, werden objecten uit ‘hemels metaal’ gezien als teken van goddelijke gunst. Toetanchamon — een jonge farao, omringd door mysterie, kortlevend maar mythisch — werd bijgezet met één van de meest uitzonderlijke stukken ooit uit een koningsgraf opgegraven.
Meer dan een schat: een historisch raadsel
Toetanchamons dolk is niet alleen een spectaculaire archeologische vondst. Het is tastbaar bewijs van de nauwe banden tussen oude rijken, van technische verfijning in de bronstijd én van de diepe symboliek rondom materiële voorwerpen. Dankzij research uit 2016 en 2022, beide in Meteoritics and Planetary Science, werpt de wetenschap nieuw licht op een raadsel dat duizenden jaren schuilging.
En het roept grotere vragen op: hoeveel meer oude objecten hebben een buitenaardse oorsprong? Welke geheimen liggen nog verborgen in koningsgraven die nog niet volledig onderzocht zijn?
Het dolkmes van Toetanchamon, gesmeed uit het ijzer der sterren, herinnert ons eraan dat geschiedenis nog steeds vol onverwachte verhalen zit. Verhalen die, pas door hedendaagse wetenschap, eindelijk hun ware dimensie tonen.
