De vondst van zeven grote keramische urnen – twee daarvan opvallend groot – diep in het Braziliaanse Amazonegebied heeft archeologen verrast met nieuwe inzichten in de mysterieuze gebruiken van inheemse volken langs de Solimões-rivier. Het Lago do Cochila, gelegen in de deelstaat Amazonas, maakt deel uit van een bijzonder stelsel van kunstmatige eilanden – zogeheten várzeas – die door lokale gemeenschappen zijn opgeworpen op overstromingsgevoelige rivierbodems.
Door slim gebruik van grond en gebroken keramiek wisten deze mensen stevige nederzettingen te bouwen, zelfs tijdens het regenseizoen wanneer het water stijgt. Márcio Amaral, archeoloog bij het Instituto Mamirauá in Tefé, omschrijft deze eilanden als “een staaltje inheemse ingenieurskunst, aangepast aan het unieke ritme van de Amazone”.
De ontdekking kwam op het spoor dankzij Walfredo Cerqueira, een lokale pirarucú-visser (die naam klinkt hier als HEMA voor Nederlanders), die na het zien van foto’s van blootgelegde objecten na het omvallen van een boom, de autoriteiten waarschuwde. het bleken zeven begrafenisurnen, waaronder twee reuzenexemplaren.
Meer dan archeologie: de kracht van de gemeenschap
Niet alleen wetenschappers, ook buurtbewoners speelden een sleutelrol. “Sommigen zagen de potten toen een omgevallen boom de wortels blootlegde, maar schonken er weinig aandacht aan”, aldus Cerqueira. “Toen ik hun foto’s zag, heb ik contact gezocht met padre Joaquim, en zo kwamen de archeologen erbij.” Organisatie van expedities is hier nog steeds teamwork – niets nieuws voor wie weet hoe de Amazone werkt.
De urnen lagen ruim 40 centimeter diep, waarschijnlijk onder oude inheemse woningen. Sommige zijn opvallend groot en hadden geen deksel: volgens de onderzoekers duidt dat erop dat er organisch materiaal werd gebruikt dat inmiddels vergaan is. Die afwezigheid is typisch voor urnen in tropische gebieden waar veel vocht de tand des tijds extra laat knagen.
in de urnen vonden onderzoekers menselijke botfragmenten, maar ook resten van vissen en schildpadden. Men vermoedt dat voedseloffers een grote rol speelden in uitvaartceremonies – een fenomeen dat zelden zo goed is bewaard gebleven.
Hoe vervoer je zeven reuzenurnen door de jungle?
Het transport vroeg om creativiteit: het team wikkelde elke urn zorgvuldig in folie, gipsverband en bubbeltjesplastic, en bouwde een houten frame met touwen om de potten veilig naar het Instituto Mamirauá in Tefé te krijgen – want een lekke boot vol scherven daar is niemand mee geholpen.
De eerste analyses brachten een zeldzame keramieksoort aan het licht – klei met een groene tint (nauwelijks bekend in de regio), glazuur, rode verfbanden en motieven die zelfs een kenner uit Amsterdam even doen fronsen. Dit lijkt te wijzen op een tot nu toe onbekende ceramische traditie in het bovenste stroomgebied van de Solimões. Kortom, er liggen culturele lijnen verborgen die nog niemand op de kaart van Zuid-Amerika had getekend.
Wat leert dit over het leven in de várzea?
Deze ontdekking ondersteunt het idee dat várzea-gebieden niet alleen tijdelijk werden gebruikt, maar ook permanent bewoond waren – dit sluit aan bij recentere inzichten uit andere archeologische sites aan de Amazone. De kunstmatige verhogingen, bijzondere begrafenisvoorschriften en speelse keramiekstijlen wijzen op een samenleving die zich al eeuwenlang verrassend flexibel aan het ritme van het water heeft weten aan te passen.
voor ons in Nederland misschien een onverwacht spiegelbeeld: ook wij leven in een landschap dat we samen vormgeven in dialoog met water – en soms, als je goed kijkt, vertelt de bodem je een verhaal dat niemand ooit heeft opgeschreven.
- Praktische tip: benieuwd naar meer? De permanente collectie van het Tropenmuseum Amsterdam toont unieke artefacten uit het hele Amazonegebied, maar stukken zoals deze vind je voorlopig alleen op locatie – hoogste tijd voor een expeditie?
- Wist je dat: lokale inwoners vaak de eersten zijn die archeologische vondsten doen? Hun kennis van het landschap bespaart archeologen soms maanden graafwerk.
De vondst in het Amazonegebied herinnert ons eraan hoe belangrijk het is om samen te werken, over de grenzen van wetenschappen, culturen en generaties heen. Wie weet wat er nog in de bodem van Zuid-Holland of Friesland schuilt – houd je ogen open als je de hond uitlaat, want je weet maar nooit…
