Wetenschappers uit Utrecht hebben iets opmerkelijks ontdekt: de allereerste tanden waren helemaal niet bedoeld om te kauwen. Ja, u leest het goed – de eerste ‘tandjes’ ontstonden om te voelen, niet om te bijten. Hier leest u hoe dit prehistorische raadsel jaren later alsnog werd opgelost.
Een fossiel zo oud als Drenthe
Als u ooit heeft gewandeld door de Hunebedden of het Veluwe-gebied, heeft u misschien gestaan op grond die stukjes geschiedenis van honderden miljoenen jaren herbergt. En precies zulke fossielen, gevonden in Zuid-Limburg en zelfs stukken van oude vissen uit de buurt van Maastricht, werden nu opnieuw onder de loep genomen. De studie, gepubliceerd begin 2025 in Nature Ecology & Evolution, keek naar fossielen van pantservissen uit de Ordovicium-periode – ouder dan menig baksteen in Gouda.
Tanden als voelsprieten: waarom?
In plaats van een functie als ‘mini-mesjes’ die hulp bieden bij het vermalen van onze boterhammen met oude kaas, bleken deze structuren vol zenuwen te zitten. Paleontoloog Saskia van Dijk (Universiteit Utrecht) legt uit: “Deze eerste tandachtige structuren – meer stekeltjes in het pantser dan echte tanden – zaten vol met sensorisch weefsel. Er is geen twijfel: ze ontwikkelden zich vooral om prikkels op te vangen, niet om iets door te bijten.”
- De eerste tanden waren geïntegreerd in het harde, benige pantser van vissen.
- Ze hielpen vissen voelen wat er rond hun mond gebeurde — bijvoorbeeld kleine trillingen in het water.
- Pas miljoenen jaren later ‘veranderde’ de tand in een stukje gereedschap om te bijten en kauwen.
De evolutie in een notendop
De pantservissen van toen lijken nauwelijks op wat je nu bij de viskraam van Dappermarkt tegenkomt. Maar de ontdekking heeft grote gevolgen voor ons begrip van mondgezondheid én zintuigen. De groeven, zenuwbanen en kleine kanaaltjes bieden nu inzicht voor moderne tandheelkunde en de ontwikkeling van kunstmatige zenuwen.
Je denkt misschien: “Waarom zouden we dit nu willen weten?” Simpel. Veel moderne technieken in de geneeskunde komen voort uit onderzoek naar oude levensvormen. En het verklaart ineens waarom onze tanden zoveel gevoeliger zijn dan, zeg, onze vingernagels — het zit gewoon in onze oeroude opmaak.
Wat betekent dat voor de tand van morgen?
Deze kennis inspireert wetenschappers in Nijmegen en Amsterdam tot nieuwe behandelingen. Er wordt zelfs gewerkt aan tandvervangers die meer geïntegreerde zenuwbanen kunnen “nabootsen”. Misschien dat we over tien jaar niet meer met een boor hoeven bibberen in de stoel — een opmaat naar minder pijn bij tandarts Blijdorp in Rotterdam.
Even praktisch: poets u uw tanden nog steeds met een traditionele borstel? Probeer dan eens zo’n slimme elektrische Borstel van Philips — ook een bedrijf dat innovatie door nieuwsgierigheid hoog in het vaandel heeft.
Wist u dat…?
- De oudste vondsten van primitieve ‘tanden’ zijn gevonden nabij Sittard.
- Als een tand zo’n 465 miljoen jaar oud is, mag-ie gerust een beetje verkalkt zijn.
- De Nederlandse wetenschap wordt wereldwijd erkend als koploper in paleontologisch onderzoek. Kleine kans dat je buurman hetzelfde kan zeggen over zijn gebit — toch?
Of u nu gebiologeerd bent door fossielen of gewoon op zoek naar het geheim achter gevoelige tanden: deze vondst laat zien dat evolutie vol onverwachte bochten zit. En soms zijn de antwoorden te vinden – recht onder onze voeten, tussen het Limburgse mergel of aan de oevers van de Waal.
