Heden en verleden van conflicten
De wereld kent momenteel meer conflicten dan sinds de Tweede Wereldoorlog. Toch blijft er elk jaar, ondanks de wijdverspreide turbulentie, een kort termijn van vrede bestaan. Een opvallend voorbeeld hiervan is de traditie van de kerststilstanden in de Filipijnen, die teruggaat tot minstens 1986 en die zich nu uitstrekt over bijna 40 jaar.
De langlopendeach guerrillaoorlog in de Filipijnen
In de Filipijnen wordt sinds 1969 gevochten tussen de Maoïstische Nieuwe Volksleger (NPA) en de overheid. Het conflict krijgt in 2026 zijn 57e jaar, en heeft tot op heden ongeveer 60.000 levens geëist. Tijdens de kerstdagen worden de wapens meestal neergelegd door beide partijen, een praktijk die sinds decennia wordt gevolgd en die een zeldzame onderbreking betekent in een wereld die momenteel meer geweld kent dan sinds de jaren na de Tweede Wereldoorlog.
Overzicht van wereldwijde conflicten
Volgens het Peace Research Institute Oslo (PRIO) bereikte het aantal conflicten dat staten betreffen, aan het einde van 2024, het hoogste niveau sinds 1946. In dat jaar waren 61 conflicten actief, bijna het dubbele van het aantal twee decennia geleden. Daarnaast was 2024 de vierde meest gewelddadige periode sinds het einde van de Koude Oorlog. Enkele belangrijke factoren die bijdroegen aan deze escalaties, zijn de uitbreiding van het islamitische State-netwerk sinds 2014 en de zware verliezen in Oekraïne en Gaza, aldus onderzoekster Siri Aas Rustad van PRIO.
De onder druk staande internationale orde
Analisten zien een brede negatieve trend achter de toename van conflicten: de afnemende kracht van de liberale wereldorde en de multinationale instellingen zoals de VN. Deze orde, gebaseerd op universele mensenrechten en democratie, heeft eerder gedwongen tot vreedzame geschiloplossing. Maar volgens Oliver Richmond, onderzoeksleider op het gebied van vrede aan de Universiteit van Manchester, zijn veel Westerse allianties erin geslaagd om een oneerlijke mondiale structuur te creëren, die vooral hun eigen belangen diende en internationale uitdagingen veroorzaakte.
Emerging powers zoals China, Turkije, Rusland en Gulfstaten presenteren zich vaak als vredesstichters, terwijl zij in werkelijkheid hun eigen systeem van dominantie nastreven. Oorlogen, bijvoorbeeld in Oekraïne en Soedan, worden door externe actoren voortgezet, onder het mom van het zoeken naar een ‘overwinningsvredesverdrag’.
De betekenis van korte onderbrekingen in het geweld
Temidden van deze sombere ontwikkeling blijven de kerststilstanden in de Filipijnen een teken dat alternatieve vormen van vreedzaam samenleven mogelijk zijn. Deze traditie stamt uit de Eerste Wereldoorlog, waarin Britse en Duitse soldaten tijdens Kerstmis tijdelijk de wapens neerlegden en samen kerst vierden in 1914. Hoewel dergelijke korte wapenstilstanden meestal niet tot een definitieve vrede leiden, dragen ze bij aan het opbouwen van langdurig vertrouwen dat nodig is voor duurzame vredesakkoorden.
In de Filipijnen worden de wapenstilstanden meestal unilateraal aangekondigd, zonder ondertekening van officiële verdragen. Zelfs voormalig president Rodrigo Duterte, bekend om zijn harde ‘oorlog tegen de drugs’ en momenteel aangeklaagd bij het Internationaal Strafhof, riep af en toe op tot kerstwissels, met de belofte van ‘stilte en sereniteit’ voor de bevolking tijdens de feestdagen.
Lokale initiatieven voor vreedzame oplossingen
Volgens Richmond is vrede closser door grassroots-initiatieven en betrokkenheid van lokale gemeenschappen, in plaats van door de interventies van grote geopolitieke machten. Deze gemeenschappen hebben vaak een beter beeld van wat nodig is voor een rechtvaardige en duurzame vrede. Interventies zoals de Russische eenzijdige wapenstilstand voor de orthodoxe kerst in 2023 werden door Oekraïne afgewezen omdat er onvoldoende vertrouwen was. Similariteiten en verschillen in de vertrouwde aanpak illustreren dat politieke wil essentieel is voor het bereiken van langdurige vrede, aldus Richmond.
Conclusie: de toekomst van de kerststilstand
Met het toenemende geweld wereldwijd lijkt de traditie van de kerststilstanden in de Filipijnen slechts tijdelijk. Dit jaar, net als in 2023, hebben de NPA en de regering een vierdaagse wapenstilstand aangekondigd rondom Kerstmis en Oud en Nieuw, maar deze wordt niet altijd beantwoord door de overheid. Volgens Patricio Abinales, historicus aan de Universiteit van Hawaï, is de insurgentie – zij het vormgegeven door de verzwakking van de beweging – steeds minder relevant en kan dit mogelijk leiden tot het einde van het conflict binnen afzienbare tijd. Als de huidige trend aanhoudt, zou de traditie van kerststilstanden geleidelijk verdwijnen.
