Tussen vergeten rotsformaties in het bergachtige La Rioja, Spanje, ligt een dorp dat een ongewoon mineraal erfgoed bewaart: de grootste pyriet-afzetting van Europa, ook bekend als ‘het goud van de dwazen’. Wat ooit leek op een oninteressante aderlating, blijkt een hotspot voor wetenschappers, verzamelaars en nieuwsgierigen. Op dit niet-toeristische plekje komen ruige natuur en bijzondere mijnbouwgeschiedenis samen – en nog steeds trekt het de aandacht van mineralenliefhebbers wereldwijd.
Waar ligt het grootste pyriet-depot van Europa?
U hoeft er echt geen wereldreiziger voor te zijn: midden in de Sierra de Alcarama ligt het kleine Navajún, het onbetwiste hart van pyriet in Europa.
Het vindgebied, dat liefkozend ‘Ampliación a Victoria’ heet, werd in 1965 ontdekt en vormt sindsdien een pijler binnen de internationale mineralogie. Op de kaart lijkt het dorpje op een steenworp van de provincie Soria, maar met de auto is het toch gauw 56 kilometer over slingerende wegen.
Navajún behoort tot de Cameros-bedding, samen met andere pyrietlocaties in onder meer Ambasaguas, Villarijo, Armejún en Umbría de la Tardía.
Toch is het vooral Navajún zelf die uitblinkt: de kwaliteit én de vorm van de gevonden kristallen zijn ongeëvenaard.
Industrieel is deze winning niet interessant, en dat merk je – hier draait alles om de verzamelmarkt. De pyrietkristallen uit Navajún zijn zo strak kubisch dat ze bijna uit de 3D-printer lijken te komen. Vandaar dat ze wereldwijd in musea en privékabinetten liggen te shinen.
Wat is pyriet eigenlijk en waarvoor wordt het gebruikt?
Pyriet staat bekend als ‘fools gold’. Chemisch gezien is het ijzersulfide, met glimmende oppervlakken en een messinggele kleur die menig goudzoeker al eens voor de gek hield.
In Hollywood-films zie je soms pyriet in de rol van goudklomp — puur omdat het zo goed lijkt. In de valleien van de Alhama en de Linares komen pyrietkristallen voor tot wel 10 centimeter doorsnee, vaak als haast perfecte kubussen of met fraaie ribbels.
Deze kristallen ontstaan door hydrothermale processen diep in de aarde – denk aan hete vloeistoffen die het gesteente transformeren. Daardoor verschijnt nieuw leven in de rots in de vorm van pyriet, dat onder zulke omstandigheden ijzersterk blijft.
Naast de esthetische waarde kent pyriet ook flinke industrie-toepassingen. Men wint er zwavelzuur en ferro-sulfaat (ook wel ‘koperroodsel’ genoemd) uit. Die stoffen vind je in het maken van inkt, houten meubels, en zelfs als ontsmettingsmiddel of kleurstof.
Leuk weetje: de naam ‘pyriet’ komt van het Griekse woord voor vuur. sla je met ijzer op een pyrietsteen, ontstaat een flinke vonk – iets waar men vroeger graag een vuurtje mee maakte.
Maar in Navajún geldt: de waarde zit ‘m niet in de gelijkenis met goud, maar in de ongelooflijke perfectie van de kristallen zelf.
Waarom is de pyrietmijn in Navajún zo bijzonder?
Sinds de ontdekking halverwege de vorige eeuw hebben pyrietkristallen uit Navajún hun plek veroverd in musea én de collecties van de beste verzamelaars ter wereld. Nergens worden zulke bijzondere, bijna mathematische kristalvormen gevonden.
De eer van de oorspronkelijke vondst gaat volgens de overlevering naar Pedro Ansorena, destijds werkzaam voor de Real Compañía Asturiana de Minas. Inmiddels zijn er drie mineraallagen geïdentificeerd, waarvan er twee continu worden gewonnen.
Vanuit wetenschappelijk oogpunt bestempelde het Instituto Geológico y Minero de España zowel Navajún als Ambasaguas als uniek — dankzij hun onbetaalbare genese én samenstelling. In de mineralenwereld zijn deze pyrieten beroemd om hun ontstaanswijze en bijna ongelooflijke kubussen.
Goed om te weten: het mijnterrein is toegankelijk voor bezoekers. Tijdens een rondleiding ziet u van dichtbij hoe deze stenen groeien en ontstaan — en vanaf het plateau kijkt u uit op de majestueuze Moncayo, een van de iconen van de regio.
