Tijdens een archeologische expeditie in Luxor, Egypte, hebben Franse onderzoekers een zeldzaam fenomeen blootgelegd: een sarcofaag die maar liefst twee keer is begraven. Het gaat om een grafkist uit het Middenrijk, uit een periode tussen de 21e en 18e eeuw voor Christus. Deze ontdekking werpt een nieuw licht op de mysterieuze grafrituelen en herbegrafenissen van het oude Egypte — en laat zien dat we nog lang niet alles weten over het beheer van graven in die tijd.
Hoe werd de tweemaal begraven sarcofaag in Luxor gevonden?
Op 16 december 2024 — toevallig de laatste dag van het opgravingsseizoen — stuitte het team onder leiding van Frédéric Colin, directeur van het Institut d’Égyptologie aan de Universiteit van Straatsburg, op deze bijzondere sarcofaag. Het projectteam werkte in de verzengende zon tussen de tempels en stoffige straten van Luxor, waar je als archeoloog meer stof in je schoenen vindt dan je lief is.
Volgens Colin biedt de vondst een uniek inkijkje in hoe de oude Egyptenaren met hun doden omgingen. kwamen er nieuwe bouwprojecten of veranderde het gebruik van een gebied, dan werden sommige graven — verrassend zorgvuldig — heropengemaakt om de overledenen en hun waardevolle bezittingen een nieuwe plek te geven. De deskundige noemt het “één van de meest informatieve vondsten van het decennium”.
Voor deze opgraving werden metershoge lagen aarde — aangevoerd door duizenden jaren aan wind en overstromingen van de Nijl — afgegraven tot op een diepte van acht meter. Elk spadesteek bracht nieuwe aanwijzingen boven water: was dit een geïsoleerd geval, of deel van een groter herbegrafenissysteem in de necropool?
Waarom werd de sarcofaag twee keer begraven?
Het idee van herbegrafenis klinkt voor veel Nederlanders misschien wat abstract, maar in het oude Egypte hoorde het bij het leven — en sterven. Herbegrafenissen lieten zien hoe flexibel mensen toen met voorouderverering omgingen. Ze werden uitgevoerd bij grote stadsvernieuwingen, oorlogen of overstromingen, altijd met het doel de mummie en de grafgoederen veilig te houden.
Deze specifieke sarcofaag was ingepakt in een houten omhulsel dat precies op maat gemaakt was — bijna alsof je voor een Goudse kaas bij Simon Lévelt een doosje op maat zou laten maken. Het resultaat: de mummie is uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Het is fascinerend te bedenken dat zulke zorg en respect 4000 jaar geleden al in Egypte werd betracht.
Wat gebeurt er nu met deze vondst?
Tot nu toe is pas een klein deel van het grafcomplex blootgelegd. Het team plant voor oktober 2025 een nieuwe opgravingsronde om de rest van de sarcofaag en het omliggende graf verder te onderzoeken. De komende maanden ligt de focus op het in beeld brengen van de vondst en het reconstrueren van de originele situatie met geavanceerde 3D-technieken en archeoantropologische analyses.
Waar vroeger notities op papier het verhaal vertelden, wordt tegenwoordig elk detail digitaal vastgelegd — van het kleinste haarfragment tot de richting waarop de kist lag. Dankzij deze technologie kan men straks zelfs virtueel een wandeling maken door het graf, iets wat vijf jaar geleden nog sciencefiction leek. Voor wetenschappers over de hele wereld wordt dit een waardevolle nieuwe dataset.
De rol van sarcofagen in het oude Egypte
Sarcofagen waren in het oude Egypte veel meer dan louter doodskisten. Ze boden bescherming aan het gemummificeerde lichaam en speelden een centrale rol in rituelen rond onsterfelijkheid. Vaak werden ze gemaakt van kalksteen, beschilderd hout, en voor de rijksten zelfs van goud of zilver. De ene sarcofaag is de andere niet — aan grafschilderingen en inscripties kun je soms aflezen welk beroep of status iemand had.
De onlangs gevonden Luxor-sarcofaag stamt uit het Middenrijk — een tijd van indrukwekkende technische én sociale ontwikkelingen. In deze periode werden ondergrondse graven populair, waardoor families vaker grafkamers deelden en sarcofagen soms werden hergebruikt. Het laat zien hoe rituelen en tradities veranderlijk en praktisch tegelijk waren.
Bekende voorbeelden van Egyptische sarcofagen
- De sarcofaag van Toetanchamon — wereldwijd beroemd sinds de vondst in 1922 — bevatte niet één, maar drie grafkisten in elkaar. Alles werd omhuld door de beroemde gouden dodenmasker die nu in Caïro te zien is.
- Sarcofagen uit het Middenrijk vallen op door hun kleurrijke beschilderingen en soms hyperrealistische gezichten. Hoewel minder in het nieuws dan hun koninklijke tegenhangers, tonen ze net zoveel vakmanschap.
De recente ontdekking in Luxor past in een groeiende reeks bewijzen dat Egyptenaren voortdurend hun grafvelden aanpasten. Stadsuitbreidingen, veranderingen in de Nijl of nieuwe religieuze trends – het dwong families om flexibel te zijn én hun respect voor de doden te behouden. De zorg waarmee sarcofagen opnieuw werden begraven, blijft tot op de dag van vandaag benijdenswaardig.
