Plasticvervuiling is al jaren een hardnekkig probleem: zeezoogdieren zoals zeehonden en walvissen worden nog altijd regelmatig gevonden met magen vol plastic zakken, ballonnen en ander afval. Vaak met fatale gevolgen. Aan de kust van Scheveningen werd afgelopen lente bijvoorbeeld een gestrande potvis onderzocht — maag vol met plastic verpakkingen, amper te geloven. Dat een plastic zak er op het eerste gezicht uitziet als een kwal of inktvis is bekend, maar waarom eten walvissen diep in de donkere oceaan plastic? Recent onderzoek geeft nu eindelijk antwoord, met verrassende gevolgen voor de toekomst van deze bijzondere dieren.
Wat gebeurt er precies?
Een team van marien biologen van Amerikaanse universiteiten (Duke University, UNC-Chapel Hill, NOAA) onderzocht hoe plastic afval en wegwerpartikelen terugkaatsen op sonar, oftewel echolocatie, één van de belangrijkste zintuigen van diepduikende walvissen.
Echolocatie werkt verrassend slim. Dolfijnen en walvissen zenden geluidsgolven uit en luisteren naar de weerkaatsing via hun hoofd of onderkaak. Zo ‘zien’ ze de onderwaterwereld: de afstand, vorm en hardheid van een voorwerp — allemaal hoorbaar gemaakt. Maar zelfs deze dieren met hun feilloze echolocatie blijken niet onfeilbaar.
Wat bleek? Elk getest stuk plastic (van supermarktverpakking tot een losgewaaide ballon van de Utrechtse Jaarbeurs) reflecteerde de sonar op een bijna identieke manier als een inktvis of andere prooi van tandwalvissen. Plastic “klinkt” dus gewoon als eten — een schokkend besef.
“Walvissen die op dieptes jagen — dus zonder enig zicht — herkennen plastic puur op geluid,” stellen de onderzoekers. “De akoestische handtekening van kunststof doet denken aan hun gewone voedsel, waardoor ze het zonder twijfel inslikken.”
Waarom is het zo problematisch als walvissen plastic eten?
Nederlandse organisaties als SOS Dolfijn en Stichting De Noordzee slaan al jaren alarm: veel walvissoorten zijn bedreigd.
- Meer dan een eeuw intensieve jacht heeft de populaties decimeerd
- Klimaatverandering warmt de Noordzee, de Atlantische Oceaan en de Waddenzee sneller op dan verwacht
- Nu komt daar massale plasticvervuiling bovenop: in 2025 drijven er wereldwijd naar schatting 170 biljoen stukjes plastic in zee, van microplastic tot verloren visnetten
De gevolgen beperken zich niet tot de walvissen zelf. Als wij niets doen en deze dieren verdwijnen, verliezen we een cruciaal deel van het oceaan-ecosysteem. Walvissen dragen indirect bij aan de visvangst, zuurstofproductie en CO2-opslag. Letterlijk: de economische waarde van een gezonde oceaan wordt geschat op ruim 24 biljoen dollar per jaar.
Wat wordt er gedaan tegen dit probleem?
Gelukkig geeft Nederland het goede voorbeeld. Op de Maasvlakte test men met drijvende vuilnisbarrières van The Ocean Cleanup — een startup van Delftse bodem die wereldwijd geroemd wordt. Amsterdamse scholieren bedenken robots die microplastic kunnen vangen, en de Universiteit Utrecht werkt samen met AI-experts aan systemen die plastic automatisch herkennen in havens.
Als consument kunt u ook iets doen. Kies voor herbruikbare tassen, let op plasticvrije verpakkingen in de supermarkt, en meld afval via initiatieven zoals MijnKleineBijdrage.nl. Soms is het zo simpel: geen ballon-opvaart bij de verjaardag aan Zeeuwse kust — één ballon minder in de maag van een bruinvis.
Verrassend feit: plastic klinkt als voedsel
Het meest confronterende aan dit onderzoek: plastic in het water is niet alleen een zichtbaar milieuprobleem. Zelfs met hun ongeëvenaarde echolocatie horen walvissen het verschil niet tussen plastic en echte prooi. Zo blijft het afval — ongemerkt — een dodelijke val.
Tijd dus om nog bewuster om te gaan met plastic en met elkaar het verschil te maken. Uiteindelijk is elke kleine actie er één: voor de walvissen én voor een schonere Noordzee.
