Tot voor kort dachten biologen in Nederland en elders precies te weten hoe reptielen horen. Hagedissen en slangen – ze zouden vooral op zicht en reuk vertrouwen, terwijl het binnenoor slechts balans regelt. Maar dat beeld is zojuist flink opgeschud door een verrassend onderzoek. Uit nieuw werk blijkt: het evenwichtsorgaan van de tokaygekko fungeert óók als uiterst gevoelig microfoontje voor trillingen in de grond, waardoor deze dieren haast onzichtbaar kunnen bewegen. En daar zit, eerlijk gezegd, een les in over evolutie die zelfs onze traditionele schoolboeken mag herschrijven.
Tokaygekko: Trillingen als taal
De tokaygekko is een taaie rakker, beroemd om zijn schelle roep die zelfs je buren in Amersfoort soms laat schrikken. Maar diep in zijn hoofd schuilt het sacculus – een met vloeistof gevulde zak die decennialang enkel als “balansmeter” werd beschouwd.
Met supergevoelige apparatuur registreerden onderzoekers in Maryland zenuwsignalen, terwijl ze de gekko trakteerden op bastrillingen tussen 50 en 200 Hz. precies de soort lage dreunen die het trommelvlies niet opvangt – maar het sacculus wél.
- Twee auditieve kanalen: één voor luchtgeluiden, één voor grondtrillingen
- Gevoelig voor signalen waar het menselijke oor niets van oppikt
Volgens biologieprofessor Catherine Carr (University of Maryland) komen vergelijkbare routes in vissen en amfibieën voor. Haar team liet nu zien: ook hagedissen beschikken over deze ‘omweg’ waarmee ze vibrationele berichten uit hun omgeving halen.
Oftewel: geluid waarnemen is ouder, exacter én veelzijdiger dan we op basis van het klassieke trommelvlies dachten. En de gekko is een meester-gebruiker van deze hack.
Hoe dieren ‘horen’ met hun botten
De onderzoekers vonden in het tokaybrein een unieke ‘doorgang’, het ovaal vestibulair kerngebied. Hier lopen trillingssignalen (recht van het sacculus) als op een supersnelweg naar het gehoorcentrum in de hersenen – compleet los van het normale auditieve pad.
Vergelijkbare hersenkernen zijn gezien bij slangen en bij het “levende fossiel” sphenodon uit Nieuw-Zeeland. Dat wijst op een gedeelde evolutionaire route binnen reptielen.
- Slangen in de Veluwse zandduinen ‘horen’ prooidieren via bodembeweging
- Jonge schildpadden in hun eieren pikken trilsignalen van hun nestgenoten op
- Zelfs graafhagedissen waarnemen signalen via trillingen – niet geluid
Onderzoeksleider Dawei Han legt uit: veel reptielen werden lang als ‘slechthorend’ beschouwd, simpelweg omdat ze niet zoals bijvoorbeeld spreeuwen melodietjes zingen. Maar wie goed kijkt, ziet dat trillingstaal waarschijnlijk óók een manier is om informatie uit te wisselen. Dit verandert onze blik op hoe complex dierlijke communicatie echt is.
De evolutie van dit bijzondere zintuig
Binnenoor-organen bij vissen dienen om drukgolven in water te voelen, terwijl amfibieën zowel in water als op land leven. Het onderzoek aan gekko’s uit Indonesië laat nu overtuigend zien: vroegere landdieren ontwikkelden reeds een gevoel voor aardtrillingen, naast gehoor via de trommelvliesroute.
Bij sommige soorten is dit vermogen door de tijd heen naar de achtergrond verdwenen, bij andere – zoals de tokaygekko – bleef het behouden. Het illustreert een prikkelend feitje: evolutie gooit oude “tools” niet zomaar weg, maar hergebruikt (of verstopt) ze slim in de gereedschapskist van het leven.
Denk bijvoorbeeld: op zo’n typisch Nederlands festival van 2024, als heel je lijf meetrilt op de beat. je voelt niet alleen de muziek, je lichaam zendt én ontvangt via dezelfde oeroude systemen die reptielen al miljoenen jaren benutten.
Het werk van de Marylandse biologen mag zelfs leiden tot nieuwe inzichten voor ons mensen. Misschien zijn ons evenwicht en gehoor meer verweven dan gedacht — een onbedoelde bonus van hardrockconcerten in de Ziggo Dome? Volgens Carr kan intense akoestiek ons vestubulair systeem prikkelen, wat gevolgen heeft voor hoe we muziek ervaren, én voor slaapend evenwichtsstoornissen.
Waarom dit onderzoek er écht toe doet
De impact van deze ontdekking gaat verder dan een paar ijverige reptielenliefhebbers uit Utrecht. als wij ontrafelen hoe dieren hun omgeving voelen, opent dat de deur naar:
- Beter begrip van onze eigen zintuigen
- Nieuwe therapieën voor evenwichtsproblemen of oorsuizen
- Innovatie bij het ontwerpen van gevoelige aardbevingssensoren – misschien straks “geko-opt” uit het gekko-DNA?
De natuur blijkt weer slimmer dan we dachten. Zolang we blijven observeren, ontdekken we telkens oude mechanismen met een verrassend nieuw nut.
De stille kracht van evolutie
Gekko’s die de vibraties voelen van een afzakkende tram aan de Herengracht. Slangen die ontdekken waar hun prooi zich verschuilt achter droog herfstblad. En mensen die, tijdens een concert, een diepe trilling door hun botten ervaren — zonder het te weten gebruiken we systemen uit oeroude tijden.
Dit onderzoek, gepubliceerd in Current Biology, zet de vertrouwde kijk op dierenzintuigen volledig op z’n kop.
Door zich te richten op het “stille” taalgebruik van trillingen, ontdekken wetenschappers een zintuiglijk mozaïek dat al honderden miljoenen jaren met ons meereist.
En een beetje onhandig getikt, maar eerlijk: dit is typisch zo’n ontdekking die je meteen wilt delen met vrienden — gewoon, omdat de natuur weer verrassend anders blijkt dan je je voorstelde.
