Onderzoekers hebben regelmatige gaatjes ontdekt in fossiele tanden — niet gerelateerd aan ondervoeding of ziekte — en presenteren zo een frisse blik op orale evolutie.
Fossiele resten zijn ware tijdcapsules. Dat blijkt keer op keer, ook nu weer: een baanbrekend onderzoek uit 2025, gepubliceerd in het Journal of Human Evolution, verandert het perspectief op de vroege ontwikkeling van mensachtigen. Kleine, subtiele putjes in het tandglazuur van onze voorouders zouden wel eens de sleutel kunnen zijn tot nieuwe inzichten in wie wij, als mens, zijn geworden.
Onverwachte sporen in het glazuur
Het zit soms in de details: onderzoekers vonden kleine, gelijkmatig verdeelde kuiltjes in het tandglazuur van oude fossiele kiezen. jarenlang dacht men dat zulke oneffenheden vooral het gevolg waren van ernstige stress of gebrekkige voeding tijdens de jeugd. Maar — nieuwe analyses tonen aan dat deze ronde, oppervlakkige afdrukken waarschijnlijk een diepere en vooral genetische oorsprong hebben.
Een opvallend kenmerk bij verschillende soorten
Wat opvalt: deze minuscule putjes zijn te vinden bij meerdere mensachtigen, vooral binnen het geslacht Paranthropus. Dit type fossielen prevaleert vooral in Zuid-Afrika — en interessante feit: Paranthropus geldt als een van de naaste verwanten van het huidige menselijke geslacht Homo. Ook bij Australopithecus, een sleutelfiguur in de menselijke stamboom, zijn deze sporen aangetroffen.
Voor het onderzoek werden fossielen uit de bekende Omo-vallei in Ethiopië geanalyseerd. Hier troffen wetenschappers identieke patronen op kiezen van verschillende soorten aan: een evolutionaire erfenis die minstens twee miljoen jaar meegaat. Dat zulk een kenmerk zo hardnekkig blijft opduiken in diverse takken van onze evolutionaire familie — dat had niemand verwacht.
Bewijs voor een genetische oorsprong
Deze gaatjes onderscheiden zich heel duidelijk van sporen die ontstaan na ziekte of ondervoeding — die zijn vaak onregelmatig en verschijnen vooral op een specifieke tandzone. Bij deze vondst verrasten de systematiek — netjes verdeelde putjes, meestal alleen op kiezen — de onderzoekers. Hun conclusie: het gaat om een erfelijk, en dus genetisch bepaald kenmerk, geen tijdelijk defect als gevolg van omgevingsfactoren.
De frequentie van deze sporen lag opvallend veel hoger bij Paranthropus en sommige vroege Australopithecus-soorten. Onder latere Homo-fossielen en zuidelijkere Australopithecus-soorten kwam het nagenoeg niet voor. Alles wijst erop dat deze putjes een overgeërfde eigenschap zijn, die lang bleef bestaan in enkele afstammingslijnen — maar niet in allemaal.
Een nieuw hulpmiddel voor evolutiestudies
Het systematisch vaststellen van deze kuiltjes kan straks waardevol zijn om vroegtijdige familielijnen te onderscheiden. Stel dat álle Paranthropus-soorten dit type glazuur delen — dan kun je bijna zeker stellen dat ze van dezelfde voorouder afkomstig zijn. Daarmee wordt het mogelijk om het menselijke evolutionaire stamboom nog nauwkeuriger te ontrafelen — vooral de complexiteit van de Australopithecus-vertakkingen komt zo scherper in beeld.
Extra fascinerend: mocht dit kenmerk ooit opduiken bij bijvoorbeeld Homo floresiensis — de “hobbitmens” uit Indonesië — dan zou dat de deur openen naar totaal nieuwe hypotheses over verwantschap en migratie. Misschien zijn deze verre neven wel nauwer verwant aan Australopithecus dan aan Homo sapiens — het roept vragen op waar het laatste woord nog niet over is gezegd.
Uiteraard zijn er meer fossiele vondsten en modern genetisch vergelijkingsmateriaal nodig om het precieze waarom en hoe van deze eigenschap te begrijpen. Maar dat zulke details mogelijk een rol speelden in het aanpassingsvermogen van verschillende menselijke soorten — dat is een fascinerend vooruitzicht.
Het laat weer zien: zelfs de kleinste details uit het verre verleden — zoals deze onopvallende kuiltjes — bieden een onverwacht venster op de complexe ontstaansgeschiedenis van de mens. In Leiden of het Rijksmuseum van Oudheden zal men hier vast binnenkort over doorpraten. En — wie weet — onthullen deze tanden binnenkort nog prikkelender geheimen.
